W Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie przechowywana jest wczesnośredniowieczna księga liturgiczna o wielkiej wartości. Złoty Kodeks Gnieźnieński (Codex Aureus Gnesnensis), nazywany także Ewangeliarzem Gnieźnieńskim, to pergaminowy rękopis o rozmiarach 326 na 235 mm, składający się ze 112 kart. Zawiera on fragmenty z Ewangelii na cały rok liturgiczny, które duchowny odczytywał w niedziele oraz ważniejsze święta.
Bogato zdobioną księgę spisano złotą majuskułą i kapitałą romańską po łacinie. Szczególnie piękne są w niej całostronicowe miniatury. Jest ich 20. Przedstawiają czterech ewangelistów oraz sceny z Nowego Testamentu (takie jak chociażby: sen św. Józefa, Boże Narodzenie, wjazd Chrystusa do Jerozolimy, Ostatnią Wieczerzę, czy Wniebowstąpienie).
Wydaje się, że opisywany zabytek pochodzi z jednego z benedyktyńskich skryptoriów położonych na terenie Bawarii. Po raz pierwszy o ewangeliarzu jako własności Biblioteki Katedralnej słyszymy na początku XIV stulecia. Pojawia się on wówczas w spisie pochodzącym z 1318 roku.
W jaki sposób kodeks znalazł się w Gnieźnie? Najprawdopodobniej stanowi on dar Bolesława Szczodrego (Śmiałego), władcy, którego najczęściej kojarzy się z głośną sprawą zabójstwa biskupa krakowskiego Stanisława. Bolesław przekazał omawianą księgę Kościołowi w czasie jego koronacji królewskiej. Miała ona miejsce 25 grudnia 1076 roku w murach gnieźnieńskiej bazyliki. Cenny dar stanowił nawiązanie do dawnej cesarskiej tradycji, według której władca obdarowywał katedrę, gdzie został namaszczony świętymi olejami.
Warto dodać, że Złoty Kodeks Gnieźnieński po raz ostatni wykorzystano w trakcie liturgii w 1999 roku, kiedy to papież Jan Paweł II pobłogosławił nim wiernych.
Michał Muraszko Fot. www.archiwum.archidiecezja.pl
